Europese richtlijnen

Een richtlijn is een rechtshandeling (in gewone taal: een wet of regel) waarvan het te bereiken resultaat, het doel, op Europees niveau wordt vastgesteld. Het is een juridisch bindend instrument dat lidstaten verplicht om een bepaald doel te bereiken binnen de vastgestelde termijn. De keuze voor de vorm en de middelen om het doel te bereiken wordt overgelaten aan de nationale autoriteiten, waardoor er enige flexibiliteit aan de lidstaten wordt geboden.

Omzetting in nationaal recht

Richtlijnen worden van kracht wanneer deze zijn omgezet in nationaal recht of wanneer de omzettingstermijn is verstreken. Voor de nationale overheden is het dus zaak dat de doelen en overige verplichtingen, waaronder de instrumenten die volgen uit een richtlijn, tijdig, correct en volledig worden omgezet in nationale wetgeving, zodat de Europese wetgeving nageleefd wordt en handhaafbaar is op nationaal niveau. De nationale omzetting van een richtlijn vindt plaats binnen de termijn die is vastgesteld in de richtlijn zelf. Het voornaamste doel van een richtlijn is om de verschillende uiteenlopende wetgevingen binnen de Europese Unie te harmoniseren. De Europese Commissie ziet er dan ook op toe dat de omzetting in de verschillende lidstaten correct en volledig is, zodat het beoogde resultaat, zoals opgenomen in de richtlijn, tijdig zal worden bereikt.

Absolute voorrang

Een belangrijk beginsel dat geldt voor richtlijnen is het beginsel van absolute voorrang. Dit beginsel houdt in dat, in geval van strijdigheid tussen een bepaling die op Europees niveau is vastgesteld en een bepaling van nationaal niveau, het Europese recht altijd voor gaat. De nationale bepaling wordt in dat geval buiten toepassing gelaten of richtlijnconform uitgelegd. Het beginsel is absoluut, dat wil zeggen dat elke bron van Europees recht voorrang heeft op elke bron van nationaal recht, zowel de primaire als de secundaire wetgeving. Bij geval van strijdigheid wordt dus ook de Grondwet buiten toepassing gelaten.

Doelen en verplichtingen

De doelen en de verschillende bepalingen uit een richtlijn zijn per definitie resultaatsverplichtingen. Dit betekent dat de gestelde doelen en verplichtingen uit de bepalingen binnen de gestelde termijn daadwerkelijk bereikt moeten zijn. Wanneer de doelen niet tijdig gehaald worden, is er sprake van een schending van het Unierecht. Hierbij is van belang dat richtlijnen geen rechtstreekse verplichtingen kunnen opleggen aan particulieren (in juridische termen heet dat dat zij geen horizontale rechtstreekse werking hebben). Dit betekent dat burgers en overheden niet rechtstreeks kunnen optreden tegen schending door een burger of bedrijf van een bepaling uit een richtlijn. Dat kan pas als een richtlijnbepaling is omgezet naar Nederlands recht. Een richtlijn legt immers verplichtingen op aan de lidstaten en niet aan particulieren.
Alleen wanneer een bepaling zo precies is geformuleerd dat zij de lidstaat geen beleidskeuzes laat bij de omzetting en toepassing ervan (in juridische termen heet dat dat zij onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig zijn), kan een burger of organisatie naar de rechter voor het overtreden van die bepaling (in juridische termen heet dat verticale rechtstreekse werking van een richtlijnbepaling).

Richtlijnconforme interpretatie

Om te zorgen voor harmonisatie in de uitvoering van de richtlijnen is er door het Hof het beginsel van richtlijnconforme interpretatie ontwikkeld. Dit beginsel houdt in dat het nationale recht zo veel mogelijk moet worden geïnterpreteerd in het licht van de bewoordingen en het doel van de richtlijn. Wel zitten hier drie beperkingen aan. Allereerst mag richtlijnconforme uitlegging niet leiden tot verzwaring van nationale strafbaarstelling. Ten tweede zorgt het rechtszekerheidsbeginsel ervoor dat richtlijnconforme uitlegging van een bepaling van nationaal recht niet mag leiden tot een uitleg die in strijd is met die nationale bepaling. In dat geval wordt de nationale bepaling buiten toepassing gelaten. Ten derde kan richtlijnconforme uitlegging niet worden gebruikt om de reikwijdte uit te breiden van een verbodsbepaling die gekoppeld is aan een vergunningplicht.

Elders kun je meer lezen over de twee belangrijkste Europese richtlijnen voor natuurbescherming: de Kaderrichtlijn water en de Habitatrichtlijn.