Het handhavingsverzoek

Op de pagina juridische stappen hebben we al uitgelegd hoe je bezwaar kunt maken tegen besluiten en plannen die de natuur schaden. Hier volgt uitleg wat te doen als je een overheidsorgaan wilt verzoeken om de wetten te handhaven, die zien op bescherming van de natuur.
 

De Rechtsgebieden

Eerst over de verschillende rechtsgebieden. De belangrijkste rechtsgebieden in Nederland zijn:

• Civiel recht - ziet op regels voor burgers onderling
• Strafrecht - ziet op wetten met strafbepalingen
• Bestuursrecht - regels van het bestuursrecht gelden en een overheidsorgaan is partij

Handhavingsverzoeken vallen binnen het bestuursrecht.
Belangrijke civielrechtelijke zaken in het verleden zijn: het Urgenda-arrest en de Shell-zaak. Deze zaken waren tegen de staat.
Ook een kort woord over strafrecht: als je kennis hebt van een strafbaar feit, bijvoorbeeld van illegale vuilstort, lozing of vuilverbranding, kun je aangifte doen bij de politie. Aangifte doen is buitengewoon simpel en vereist geen juridische kennis. Of het Openbaar Ministerie besluit om te vervolgen, is de volgende vraag. Lees meer over aangifte doen bij het Juridisch Loket.
 

Het bestuursrechtelijke handhavingsverzoek

Een handhavingsverzoek is een verzoek aan een overheidsorganisatie om te handhaven bij een mogelijke overtreding. Er moet sprake zijn van een bestuursrechtelijke overtreding.
Geef in het verzoek daarom zo duidelijk mogelijk aan welke wetsbepaling, of welk wettelijk voorschrift (in een vergunning, of algemene regels), wordt overtreden. Daarvoor kan het nodig zijn om de geldende vergunning op te vragen. Neem daarvoor contact op met de gemeente of de omgevingsdienst.
Bij overtreding van bepalingen in een omgevingsplan is het eenvoudiger. Dat plan kan je raadplegen via de module “Regels op de kaart” in het omgevingsloket. Zie https://omgevingswet.overheid.nl/regels-op-de-kaart/ , waar je op adres kan zoeken.
Een dergelijk verzoek dien je in in de vorm van een brief gedateerd en ondertekend. Sommige provincies,omgevingsdiensten of gemeenten hebben hiervoor een digitaal formulier. Een verzoek om handhaving kan in ieder geval niet mondeling. Na het indienen van het verzoek moet het bevoegde overheidsorgaan het verzoek in behandeling nemen. Doen ze dat niet dan bestaan er krachtige middelen om ze te dwingen. Daar komen we later op terug.
Het bevoegd gezag kan op verschillende manieren handhaven. De belangrijkste zijn: een last onder bestuursdwang en een last onder dwangsom. Bij een last onder bestuursdwang wordt de overtreder verplicht de illegale situatie ongedaan te maken, waarbij het bevoegd gezag aangeeft het herstel van de legale situatie zelf ter hand te nemen als de overtreder aan de last geen gevolg geeft. Bij een last onder dwangsom wordt de overtreder een boete (dwangsom) opgelegd als die aan de last om de activiteit te staken geen gevolg geeft.
Het overheidsorgaan kan zelf kiezen welke sanctie wordt opgelegd. Er zijn ook minder vergaande acties mogelijk, zoals een brief die e.e.a alleen maar aankondigt. Vraag in het handhavingsverzoek om optreden door bestuursdwang of een last onder dwangsom. Dan moet de overheid in haar handhavingsbesluit motiveren waarom eventueel een minder vergaande actie wordt gekozen, waartegen dan bezwaar en beroep mogelijk is.
 

Belanghebbende

Het eerste wat het bevoegde orgaan gaat doen is controleren of je belanghebbende bent. Als je geen belanghebbende bent, zullen ze je verzoek afwijzen. Belanghebbende ben je als je een rechtstreeks belang hebt. (Lees op de pagina Organiseer u goed meer over de belanghebbende.) Dit principe is lastig als je op wilt komen voor de natuur. Als je een overtreding ziet, zoals een veehouderij zonder vergunning, dan ben je al snel geen belanghebbende, vanwege de afstand tot je woonhuis.
Ben je belanghebbende, dan is de overheid verplicht om onderzoek in te stellen of er sprake is van een overtreding. Ze hebben een onderzoeksplicht.
 

Beginselplicht tot handhaving

Als een overtreding geconstateerd is of voorzienbaar, dan heeft het bevoegde orgaan de plicht om te gaan handhaven. Dit heet de beginselplicht tot handhaving.
 

Besluit

Onafhankelijk van wat er uit dat onderzoek komt, is de overheid verplicht om binnen en termijn van 8 weken door middel van een besluit kenbaar te maken wat ze met je verzoek gedaan hebben.
Hat kan zijn dat er een overtreding geconstateerd is. Dat moet blijken uit het besluit. Gaan ze niet handhaven dan moeten ze dat motiveren. Er is een motivatieplicht.
Ben je het niet eens met het besluit, dan kan je bezwaar maken. Zie daarvoor de pagina juridische stappen.
Ben je na het doorlopen van de bezwaarfase van mening dat er sprake is van onrecht, dan kun je beroep aantekenen bij de bestuursrechter.
 

Geen besluit

Als een overheidsorgaan niet binnen de termijn van 8 weken reageert, dan kan je een ingebrekestelling sturen. Doe dat altijd schriftelijk, liefst per brief en per email.

Voorbeeld: m19710-ingebreke-Fl-HHV-stoffen.html

Bel meteen de volgende dag of ze het correct ontvangen hebben. Nu heeft het orgaan twee weken om alsnog een besluit te nemen en dit aan jou bekend te maken. Je krijgt het meestal per briefpost, soms digitaal.

Als het orgaan na twee weken nog steeds niet besloten heeft, dan is het mogelijk om beroep in te stellen bij de bestuursrechter wegens 'niet tijdig beslissen'. Dit is simpel en kan digitaal bij rechtspraak.nl. Gebruik het menu 'Formulieren en inloggen'. Inloggen doe je met DigiD.

Voorbeeld: m19813-beroep-Fl-HHV-stoffen.html
 

Afwijkende termijnen

Soms kan je niet 8 weken wachten op een besluit. Je kunt dan in je handhavingsverzoek aangeven dat je eerder een besluit verwacht. Je kunt dan ook eerder een ingebrekestelling sturen. Het is zelfs mogelijk om in de ingebrekestelling aan te geven dat twee weken te lang is en een kortere termijn noemen. Het verkorten van de termijn is mogelijk bij spoedeisende belangen. Om deze in te roepen en te motiveren  vereist overigens wel specialistische kennis.
 

Preventief handhavingsverzoek

Het is ook mogelijk om preventief een handhavingsverzoek in te dienen, bijvoorbeeld als je voorziet dat een evenement in de toekomst schade zal veroorzaken. Je verzoekt dan om bestuurlijke handhavingsmaatregelen te treffen wegens vermoedelijke overtreding. Je kunt daarbij de termijnen inkorten als bijvoorbeeld een evenement eerder plaatsvindt dan het einde van de termijn voor een handhavingsverzoek.
 

Meer lezen

- Handhaving door en voor gemeenten - Een juridische handleiding voor de gemeentelijke praktijk
 

Handhavingsverzoek - aanvulling

Als een overtreding geconstateerd is of voorzienbaar, dan heeft het bevoegde orgaan de plicht om te gaan handhaven. Dit heet de beginselplicht tot handhaving. Datzelfde geldt als je een handhavingsverzoek indient. Zoals gesteld moet het overheidsorgaan bij de ontvangst van een verzoek om handhaving beginnen met onderzoek.

Is er sprake van een overtreding? Zo ja, dan heeft het orgaan 'de beginselplicht tot handhaving'. In gewone taal: de overheid moet er voor zorgen dat de overtreding stopt. Het overheidsorgaan heeft zelf de keuze over de wijze waarop dit wordt uitgevoerd. Dat kan zijn: de overtreder aanspreken, bijvoorbeeld bij iemand die een parkeermiddel te lang op de openbare weg heeft laten staan. Bij ernstiger overtredingen kan er een dwangsom opgelegd worden.
 

Algemeen belang

Er zijn in het verleden al heel wat zaken tot de hoogste algemene bestuursrechter (de Raad van State) uitgevochten. Zo weten we ook hoe het een en ander gelezen moet worden. Een van de belangrijkste punten is het algemene belang van handhaving:

"Gelet op het algemeen belang dat gediend is met handhaving, zal in geval van overtreding van een wettelijk voorschrift het bestuursorgaan dat bevoegd is om met een last onder bestuursdwang of dwangsom op te treden, in de regel van deze bevoegdheid gebruik moeten maken. Slechts onder bijzondere omstandigheden mag het bestuursorgaan weigeren dit te doen. Dit kan zich voordoen indien concreet zicht op legalisatie bestaat. Voorts kan handhavend optreden zodanig onevenredig zijn in verhouding tot de daarmee te dienen belangen dat van optreden in die concrete situatie behoort te worden afgezien."

Bron: ECLI:NL:RVS:2023:4321.

In het bovenstaande is sprake van concreet zicht op legalisatie en van onevenredigheid. Concreet zicht op legalisatie kan aan de orde zijn als er bijvoorbeeld een tuinhuisje gebouwd is, waar een vergunning voor nodig is. En het bevoegd gezag heeft de intentie die te verlenen.
Dan hoeft dat tuinhuisje niet meteen tegen de vlakte,
Er moet dan wel, bij een omgevingsvergunning, een aanvraag zijn ingediend, en het bevoegd gezag heeft de intentie  uitgesproken (schriftelijk en openbaar) de vergunning te kunnen en willen verlenen.. In geval van een omgevingsplan moet er een ontwerp omgevingsplan ter inzage zijn gelegd, dat strekt tot legalisering. Zie verder deze link.
Handhaving kan ook onevenredig zijn. Als bijvoorbeeld in het omgevingsplan staat dat de maximale hoogte van een schutting 200 cm is, maar de schutting heeft op een gedeelte een hoogte van 204 cm. De schutting hoeft niet tegen de vlakte.

Over (on-)evenredigheid bij handhaving bestaat een uitgebreide jurisprudentie. Het verdient aanbeveling om een jurist in te schakelen als het bevoegd gezag dit als motivering opvoert om niet te handhaven.Maar let op: zeker bij grote zaken als veehouderijen en megastallen ziet de overheid regelmatig af van handhaving. 
 

Na het handhavingsverzoek: jij

Na het handhavingsverzoek hoef je niet stil te zitten. Er is niets op tegen om de druk erop te houden. Dat kan heel subtiel, bijvoorbeeld om na een paar dagen te bellen en te vragen wie de zaak behandelt en om te vragen of een toelichting gewenst is. Heb je geen ontvangstbevestiging, dan is het goed om ook te bellen. Dan krijgt ook de behandelend ambtenaar beeld van je bedoelingen.Vaak zijn handhavingsverzoeken complex omdat er ook andere zaken spelen. Juist dan is het nuttig om alvast een contact te hebben.
 

Na het handhavingsverzoek: de overheid

Na ontvangst van het handhavingsverzoek door de overheid, zal de overheid het verzoek in behandeling moeten nemen. Maar de eerste stap is onderzoeken of jij belanghebbende bent. Ben je dat niet dan zal de overheid je handhavingsverzoek niet in behandeling mogen nemen.
Ziet de overheid je wel als belanghebbende, dan is de eerste stap die het overheidsorgaan zal moeten doen: onderzoeken of er sprake is van een overtreding. Dit heet de onderzoeksplicht.
 

Als er sprake is van een overtreding

Als er sprake is van een overtreding dan heeft de overheid de beginselplicht tot handhaven. Voor hoe dat dan dient te gebeuren bestaan veel opties. Dat varieert van een gesprek, een mondelinge waarschuwing tot hardere middelen als een last onder dwangsom.
Zie voor enkele opties: Handhaving en sancties op rechtspraak.nl.

Om verschil te maken tussen de ernst en de gevolgen, en de houding van de overtreder, gebruikt men  van de 'positionering van de bevindingen in de basisinterventiematrix'. Geef niet op, het klinkt ingewikkelder dan het is, zie de tabel van p. 13 van: Landelijke Handhavingsstrategie Omgevings- recht (LHSO)
Lees de omschrijving bij het document hier.
 

Meerdere handhavingsverzoeken

Bij veel situaties, zoals bouw, veehouderijen en evenementen kan er sprake zijn van meerdere overtredingen. Of misschien zie je, nadat je een verzoek om handhaving hebt ingediend, nog een overtreding. Dien dan nog een handhavingsverzoek in. Handhavingsverzoeken staan los van elkaar.

Doorstuurverplichting

Vaak is het bijzonder lastig om te ontdekken welk orgaan nu eigenlijk bevoegd is. De wet voorziet daarin en heeft hiervoor Artikel 2:3 Algemene wet bestuursrecht. Dus als jij een verzoek tot handhaving naar het verkeerde orgaan stuurt, dan is dat orgaan verplicht het verzoek naar het juiste orgaan te sturen.

Hiervan wordt ook weleens een vergissing in gemaakt, denkt het bevoegde orgaan niet bevoegd te zijn en schuift het door, of doet het ontvangende orgaan alsof ze van niets weten. Veel bellen is hier de oplossing.
 

Wakker schudden

Als je kennis hebt van een probleem, dan lukt het vaak niet om de overheid via telefonisch contact tot actie aan te zetten. Overheden zijn vaak onderbezet (hebben te weinig mensen), zodat er voor een probleem dat je meldt geen tijd is. Dat wordt anders wanneer je een handhavingsverzoek indient; behandelend ambtenaren krijgen uren toegewezen.
Gebruik wel de juiste procedure. Bij nalaten of een overtreding is dat vaak het handhavingsverzoek.
 

Verzamel bewijs!

Niet zelden heeft de overheid geen zin in handhaving. In dat geval zoeken ze reden om niets te doen. Een punt is dan dat ze op de locatie gaan kijken en dan zal je net zien dat de overtreding beëindigd is. Het is daarom belangrijk dat je foto's maakt. Veel duidelijke foto's. Dan zal de overheid stellen dat jouw foto's niet gebruikt mogen worden. Maar dat mag wel.
Dronefoto's kunnen ook helpen om een mooi overzicht van de situatie en de schade te geven. Koop een drone lichter dan 250 gram en je mag ook over gebouwen vliegen.

Stuur de foto's mee in je handhavingsverzoek:
https://www.boom7.nl/boomverzorging/r15915-HHV-Meppel-Werkhorst.html

Je kunt ook foto's op je website zetten, met adres erbij:
https://www.boom7.nl/boomverzorging/r15773-Wilhelminapark-42.html

Wanneer de gemeente je handhavingsverzoek afwijst, maak dan bezwaar (en ga daarna eventueel in beroep. Voorbeelden:
https://www.natuurbeschermingswacht.nl/page/m17589-beroep-HHV-groenvak-Gerard-Doustr.html
https://www.natuurbeschermingswacht.nl/page/m18694-bezwaar-HHV-verzamel-Meppel.html
Uit bovenstaande blijkt ook dat je niet altijd ter zake kundig hoeft te zijn.