Inspraak en het Verdrag van Aarhus

Het verdrag van Aarhus, waarbij Nederland partij is, geeft bepaalde rechten waar Nederland niet omheen kan. Deze rechten zijn niet goed overgenomen in nationaal recht, maar dat had wel gemoeten.

Inspraak en het verdrag van Aarhus

Het verdrag van Aarhus is een verdrag waarin 40 partijen, waaronder de Europese Unie, hebben afgesproken het volgende te garanderen:

1. recht op toegang tot milieuinformatie;
2. recht op inspraak bij besluitvorming over milieu-aangelegenheden; en
3. recht op toegang tot de rechter inzake milieu-aangelegenheden.

Het verdrag is daarnaast geratificeerd (vastgesteld) door diverse staten, in ieder geval door alle lidstaten van de Europese Unie. Onder de definitie van 'milieu' die de EU hanteert, valt ook natuur.
 

Unierecht

Omdat de Europese Unie het verdrag ook zelf heeft geratificeerd is het Europees recht ofwel Unierecht geworden. Daardoor is het verdrag directwerkend en kun je een beroep doen op de inhoud. Dat betekent dat je het bepaalde in het verdrag als burger of organisatie af kan dwingen in procedures zoals bezwaar en beroep.

De lidstaten, dus ook Nederland, mogen geen wetten of regels vaststellen die een minder vergaand resultaat opleveren dan het verdrag. Veel wetten zijn aangepast door het verdrag, maar niet alle aanpassingen zijn doorgevoerd. Nederland negeert fouten in nationaal recht en herstelt deze niet, of niet op tijd.

Het Varkens in Nood-arrest

In een bepaalde zaak had de stichting Varkens in Nood geen zienswijze ingediend, maar vervolgens wel  beroep ingesteld bij de rechtbank Limburg. De rechtbank meende dat de nationale verplichting om voorafgaand aan bezwaar deel te nemen aan de inspraak in strijd is met het verdrag van Aarhus. Nu mag een rechter niet zelf toetsen. Bij een dergelijke strijdigheid kan de nationale rechter echter wel zogenaamde prejudiciele vragen stellen aan het Europese Hof van Justitie. Simpeler gezegd: als tussenstap werd de zaak behandeld door de hoogste rechter, namelijk het Europese Hof.
Dat oordeelde dat het nationale recht inderdaad niet klopte (dat staat in het zogenaamde Varkens in Nood-arrest van het Hof, ECLI:EU:C:2021:7).
De gevolgen waren groot, want nu bleek dat de Raad van State meervoudig had gefaald, zowel bij het toetsen van de wetswijziging (van de Awb) als bij het uitspreken van een oordeel in hoger beroep.
In een later beroep heeft de Raad van State erkend dat de wet niet klopte, ECLI:NL:RVS:2021:953
"Ook toegang tot de bestuursrechter voor niet-belanghebbenden:
4.6. Anders dan is bepaald in artikel 8:1 van de Awb leidt het arrest van het Hof ertoe, dat een niet-belanghebbende die op grond van een wettelijke bepaling op het terrein van het milieurecht een zienswijze naar voren heeft gebracht over een ontwerpbesluit, gelet op artikel 9, derde lid, van het verdrag niet kan worden tegengeworpen dat hij geen belanghebbende is als bedoeld in artikel 1:2, eerste lid, van de Awb, als hij vervolgens tegen het besluit beroep instelt. Dit behoeft aanpassing door de wetgever."

Wetswijziging 

Nu moet dus de wetgever de wet wijzigen. De eerste stap is gezet, een wetsvoorstel is ter inzage gelegd, zie 'Wetsvoorstel wijziging Awb n.a.v. HvJ EU Varkens in Nood.
Hoe het daarmee stond was bij schrijven van deze pagina (april 2024) onbekend.
Over de relatie tussen de bepalingen van het Verdrag van Aarhuis en de Habitatrichtlijn zijn zienswijzen ingediend.
Intussen is er een inbreukprocedure gestart door de Europese Commissie.
Ook is er nu een uitgebreide juridische discussie gaande over de uitleg en begrenzing van de bepalingen in het Verdrag.
Mocht je je in de details hiervan willen verdiepen, dan kun je over dit alles meer lezen onder Aarhus - hoe gaat het verder? Dat is echt voor de fijnproevers.